PzKpfw I i jego warianty (III)

Jak już wcześniej wspominałem, PzKpfw I w wersjach A i B był konstrukcją przestarzałą na początku wojny, co udowodniła kampania w Polsce. Skłoniło to Niemców do stopniowego wycofywania tych czołgów i adaptowania ich do wykonywania innych zadań. Jednym z nich było szkolenie nowych załóg. W szkołach pancernych jako Fahrschulwanne wykorzystywano kadłuby z pierwszej serii LaS (służyły tam jako Umbaufahrzeuge, można spotkać się także z nazwą PzKpfw I Ausf. A ohne Aufbau, czyli PzKpfw I bez nadbudówki i wieży) - z pojazdów tych korzystał także w czasie wojny Nationalsozialistisches Kraftfahrkorps (Narodowo-Socjalistyczny Korpus Motorowy, organizacja zajmująca się szkoleniem kierowców i mechaników dla wojska). W 1937 r. każda jednostka otrzymała rozkaz zdemontowania z PzKpfw I Ausf. A nadbudówek i wież oraz wykorzystanie ogołoconych pojazdów do szkolenia załóg.

Wersja B również doczekała się takiego wykorzystania. Jedyną modyfikacją było dospawanie do kadłuba barierek dla załogi oraz zastąpienie tylnego pancerza cieńszym arkuszem stali niestopowej. Konstrukcja zwana Schulfahrzeuge została zbudowana w 1937 r. w liczbie 295 sztuk. Istniał także wariant tego pojazdu - Umsetz-Fahrzeuge. Miał on dodane pierścienie ślizgowe, które miały zaopatrywać pojazd w energię elektryczną dla obrotowej wieży (Umsetz-Fahrzeuge miał możliwość zamontowania nadbudówki i wieży, co czyniło wówczas z niego pełnoprawnego PzKpfw I) oraz przywrócono mu tylny pancerz. Zbudowano 147 kadłubów w latach 1937-38, zaś conajmniej 64 z nich otrzymało do końca 1940 r. nadbudówki i wieże zdemontowane wcześniej z PzKpfw I Ausf. A.

Schulfahrzeuge

By zakończyć kwestię pojazdów szkoleniowych należy wspomnieć jeszcze o PzKpfw I Ausf. B ohne Aufbau, znanym także jako Instandsetzungskraftwagen I. Pierwotnie był pomyślany jako pojazd konserwacyjny i naprawczy - miał służyć w jednostkach pancernych do 1941 r. W praktyce okazało się, że był zbyt mały by spełniać rolę wozu zabezpieczenia technicznego, toteż od połowy 1940 r. był wykorzystywany głównie jako pojazd szkoleniowy.

Instandsetzungskraftwagen I (za Panzer Tracts)

Jak pisze Ledwoch, sprawne dowodzenie wojskami pancernymi wymaga odpowiednich środków łączności, a PzKpfw I były za małe oraz miały zbyt słaby alternator, by móc zainstalować w nich radiostacje dalekiego zasięgu. Problem ten wyszedł na jaw w 1934 r. Postanowiono wówczas wprowadzić poprawki do drugiej serii LaS. Powstały wówczas leichte (Funk) Panzerwagen mit Sonderaufbau, czyli pojazdy ze zmodyfikowaną nadbudówką. Konstrukcja ta była pozbawiona wieży, którą zastąpiła powiększona w porównaniu ze zwykłym PzKpfw I nadbudówka (jednakże rozmiary czołgu pozostały takie same). Została ona opracowana od podstaw i w praktyce nie miał nic wspólnego z tą produkowaną przez Daimler-Benz. 15 pojazdów wzięło udział w manewrach w sierpniu 1935 r. Nie wiadomo tylko, jakie konkretnie radio zostało w nich zamontowane.

leichte (Funk) Panzerwagen mit Sonderaufbau

Pod koniec 1935 r. podjęto decyzję o budowie 72 czołgów dowodzenia - kleiner Befehlspanzerkampfwagen (od połowy 1936 r. nosiły one nazwę kleiner Panzerbefehlswagen). W konstrukcji tej zastosowano wydłużone podwozie wykorzystywane później w PzKpfw I Ausf. B oraz silnik Maybach NL38TR. Nadbudówka została ponownie zmodyfikowana - od teraz pojazd mógł pomieścić trzy osoby (do kierowcy i dowódcy-strzelca dołączył radiotelegrafista). Grubość pancerza nadbudówki nie przekraczała 13mm. W 1938 r. czołg doposażono w wieżyczki dowódcy na dachu mające pancerz grubości 13mm lub 14.5mm.

kleiner Panzerbefehlswagen

Wchodząc w kwestię produkcji kleiner Panzerbefehlswagen wkraczamy na grząski teren. Wiadomo, że czołg był produkowany w trzech seriach w latach 1936-37 i że zbudowano wówczas 184 czołgi (Jentz, Doyle). Spielberger podaje z kolei, że wersja przedprodukcyjna oparta na PzKpfw I Ausf. A nosiła nazwę kleiner Panzerbefehlswagen Ausf. A (pochodziła z serii 1 kl A), zaś wersje produkcyjne oparte na PzKpfw I Ausf. B miały nazwy kleiner Panzerbefehlswagen Ausf. B (seria 2 kl B) oraz kleiner Panzerbefehlswagen Ausf. C (seria 3 kl B). Potwierdza to Ledwoch, dodatkowo podając, że seria 2 kl B była na początku uzbrojona w MG13, a później MG34, zaś seria 3 kl B miała pancerz pogrubiony do 19mm. Jednak dane te podważa częściowo encyklopedia Chamberlaina i Doyle'a. W omawianych czołgach rzeczywiście montowano różne karabiny maszynowe, ale grubość pancerza podniesiono do 15mm dopiero po kampanii w Polsce. Potwierdzenie znajduje istnienie kleiner Panzerbefehlswagen Ausf. A, przy czym powstał on poprzez modyfikację PzKpfw I Ausf. A, a nie został zbudowany od zera. Być może Spielberger miał na myśli wcześniejszą konstrukcję - leichte (Funk) Panzerwagen, którą czasem uważa się za wczesną wersję kleiner Panzerbefehlswagen.

W każdym razie kleiner Panzerbefehlswagen, podobnie jak PzKpfw I Ausf. A & B, wziął udział w pierwszych kampaniach Wehrmachtu. Nieco trudna do ustalenia jest konkretna liczba tych czołgów znajdujących się na wyposażeniu armii. Wszystkich czołgów dowodzenia Niemcy mieli wówczas 215 (z czego 177 w jednostkach frontowych i 20 w rezerwie), ale do tej liczby należy zaliczyć także np. Panzerbefehlswagen Ausf. D oparte na PzKpfw III. Na pewno kleiner Panzerbefehlswagen stanowiły wszystkie pojazdy w rezerwie, zaś 34 stracono w toku walk. W 1940 r. czołgi te otrzymały już inne zadania - miały służyć jako pojazdy obserwacyjne dla artylerii i w takiej roli walczyły we Francji w liczbie co najmniej 32. W późniejszych latach służyły jako m.in. ambulanse (Sanitätskraftwagen I) i wozy pogotowia technicznego.

Bibliografia:

• Peter Chamberlain, Hilary L. Doyle - Encyclopedia of German Tanks of World War Two (Revised Edition)
• Thomas Jentz - Panzertruppen 1933-1942
• Janusz Ledwoch - Czołgi niemieckie 1933-1945
• Walter J. Spielberger - Die Panzerkampfwagen I und II und ihre Abarten
• Thomas Jentz, Hilary L. Doyle - Panzer Tracts No. 1-1
• Thomas Jentz, Hilary L. Doyle - Panzer Tracts No. 1-2
• Thomas Jentz, Hilary L. Doyle - Panzer Tracts No. 11-1
• i oczywiście nieocenione achtungpanzer.com